Mehmet Emin Resulzade. (1918)
> Interbellum Kısa Okuma

Stalin’i Hapishaneden Kaçıran Türkçü: Mehmet Emin Resulzade

Türkçülüğün ilk fikir ve eylem adamlarından Mehmet Emin Resulzade, 20. yüzyılın ilk yıllarında daha sonra Azerbaycan Komünist Partisi’ne dönüşecek olan Hümmet’in yöneticilerinden biriydi. Çarlık Güney Kafkasya’sında verdiği devrimci mücadele sırasında İ. V. Stalin’le tanışmış ve iyi dost olmuşlardı.

O dönemde Stalin, sık sık Mehmet Emin Resulzade’nin babasının Novhanı köyündeki evinde kalırdı. Hatta tanıkların anlatımlarına göre Resulzade, Stalin’i birkaç kez ölümden kurtarmıştı. Stalin, Çarlık polisinin takibatından kurtulmak için Novhanı’daki Resulzade’nin babasının imamlık yaptığı köy camiinde saklandığı da olmuştu.

Fakat Stalin-Resulzade ilişkisinde en belirleyici olay, 1908 yılında cereyan etti. Mart ayında Stalin tutuklanmış ve Bakû’deki meşhur Bailov hapishanesine konulmuştu. M. E. Resulzade, Stalin’in aynı yılın Eylül ayında hapishaneden kaçırılmasına doğrudan katılmıştır.

Stalin’in Bakû cezaevindeki kaydı. (Ekran, No.16, 26 Nisan 1926)

Stalin, bu iyiliği unutmuyor

Stalin, gençlik yıllarında Türkçü lider Resulzade’nin hayatını riske ederek kendisine yaptığı bu yardımları hayatı boyunca unutmaz.

Süreç içinde iki arkadaşın yolları ayrılacaktır. Resulzade, Musavat partisini kuracak ve Birinci Dünya Savaşı’nın ve Ekim Devrimi’nin ardından Azerbaycan’da iktidar olacaktır. Musavat hükümeti, 28 Nisan 1920 tarihinde yıkılacak ve yerine Sovyet iktidarı kurulacaktır.

Resulzade, bu süreçte Azerbaycan’da kaçak durumuna düşer ve 17 Ağustos 1920’de tutuklanır. Azerbaycan komünistleri Resulzade’nin cezalandırılmasında ısrarcıdır. Bu gelişmelerden 1 Kasım 1920’de Bakû’ye gelen Stalin’in haberi olur. Stalin, gençlik arkadaşının iyiliklerini hatırlayarak Resulzade’yi hapishaneden kurtarmak için Moskova’ya davet eder.

Sonuç olarak Resulzade, hapishaneden çıkarılır ve Stalin’in kişisel vagonuyla Moskova’ya getirtilir. Stalin, Moskova’da Resulzade’ye Sovyet devletinde üst düzey görevler de teklif eder. Ancak Resulzade, sadece üniversitede ders vermekle ve bilimsel yayınlar yapmakla yetinir.

Resulzade, 1922 yılının Yazında bilimsel çalışmalar için Petrograd’a gider. Orada arkadaşlarının yardımıyla bir kayıkla Fin Körfezi üzerinden Finlandiya’ya kaçar. Daha sonra Fransa üzerinden 1922 yılının sonunda İstanbul’a gelir.

Stalin’e teşekkür mektubu

Resulzade, İstanbul’dayken 1923’ün Ocak ayında Stalin’e açık bir mektup kaleme almıştır. Resulzade, kendisini kurtardığı için Stalin’e teşekkür etmektedir:

“Arkadaşlarım hapishaneden beni bıraktıklarını öğrenince çok şaşırmışlardı. Onları anlıyorum. Öyle ki birçok işçi sadece Musavat partisinin sıradan üyeleri oldukları için kurşuna dizildiler. Bense onların lideriydim. Ancak bu mucize, sizin sayenizde gerçekleşti. Siz, geçmiş dostluğumuzu hatırladınız ve beni Bakû hapishanesinde çıkardınız.”

Resulzade, Bolşeviklere yönelik eleştirilerini de dile getirdikten sonra mektubunu “inanın, benim için yaptıklarınızı asla unutmayacağım” sözleriyle bitirir.1

 

M. E. Resulzade (sağda), Azerbaycan Komünist Partisi’nin genel sekreteri olacak Neriman Nerimanov’la (soldan ikinci).

 


[1] Aydın Balayev, Mamed Emin Rasulzade (1884-1955), İzdatelstvo “Filinta”, Moskva, 2009, s. 214-215, 217-219; Azerbaycan Tarihi, c.6, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Tarih İnstitutu, Bakı, 2000, s.14; Meryam Oruclu, Azerbaycanda ve Mühaciretde Müsavat Partiyasının Faaliyeti (1911-1922), Azerneşr, Bakı, 2001, s.97; Aleksandr Goryanin, “Ponyat Drugoy Narod”, Azerbaycanskaya Demokratiçeskaya Respublika, Salam Press, Moskva, 2008, s.125-126; Tadeusz Swietochowski, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, Bağlam Yayınları, İstanbul, Ağustos 1988, s.244-245.

Yorum Ekle

Yorum yazmak için tıklayın